展示中
SEED
99

化学ラベルで生きている脳を可視化し、生命現象の解明を目指す!

RESEARCHER
生命・生体を解析するために、生体機能を探索する分子(分子プローブ)の開発をすすめている。分子プローブの設計・合成を支える有機化学、生物学が抱える課題に化学的にアプローチを行う化学生物学的な視点、そして最先端の分析化学手法とを組み合わせ、独自の分子プローブの開発に取り組んでいる。

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Suspendisse varius enim in eros elementum tristique. Duis cursus, mi quis viverra ornare, eros dolor interdum nulla, ut commodo diam libero vitae erat. Aenean faucibus nibh et justo cursus id rutrum lorem imperdiet. Nunc ut sem vitae risus tristique posuere.

最先端の分析化学手法と独自に開発した分子プローブを用いることで、遺伝子操作を行わずに、生きた動物の体内で、生命現象の可視化や狙った機能の発現を目指している。

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Suspendisse varius enim in eros elementum tristique. Duis cursus, mi quis viverra ornare, eros dolor interdum nulla, ut commodo diam libero vitae erat. Aenean faucibus nibh et justo cursus id rutrum lorem imperdiet. Nunc ut sem vitae risus tristique posuere.

21世紀は「脳の時代」と言われているが、未解明な部分が多い。特に生きている脳において、天然の神経伝達物質受容体の機能・状態を解析することは難しかった。研究では、共同研究者の浜地らとともに、標的とする受容体タンパク質のリガンドとプローブが組み合わさった、生きている動物の中でも使える新しい化学反応剤を開発した。リガンド部分が標的とする受容体タンパク質に結合し反応剤が近づくことで、蛍光色素やペプチドといった、自分たちののせたいプローブを標的とする受容体にのせることに成功した。

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Suspendisse varius enim in eros elementum tristique. Duis cursus, mi quis viverra ornare, eros dolor interdum nulla, ut commodo diam libero vitae erat. Aenean faucibus nibh et justo cursus id rutrum lorem imperdiet. Nunc ut sem vitae risus tristique posuere.

開発した手法を用い、AMPA受容体というシナプス伝達に関わる受容体タンパク質の標識を試みた。目標のAMPA受容体に蛍光色素をつけ、可視化することに成功した。

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Suspendisse varius enim in eros elementum tristique. Duis cursus, mi quis viverra ornare, eros dolor interdum nulla, ut commodo diam libero vitae erat. Aenean faucibus nibh et justo cursus id rutrum lorem imperdiet. Nunc ut sem vitae risus tristique posuere.

生きたマウス脳内の内在性AMPARのラベル化。

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Suspendisse varius enim in eros elementum tristique. Duis cursus, mi quis viverra ornare, eros dolor interdum nulla, ut commodo diam libero vitae erat. Aenean faucibus nibh et justo cursus id rutrum lorem imperdiet. Nunc ut sem vitae risus tristique posuere.

生きたマウス脳内でAMPA受容体選択的な化学標識を実現。

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Suspendisse varius enim in eros elementum tristique. Duis cursus, mi quis viverra ornare, eros dolor interdum nulla, ut commodo diam libero vitae erat. Aenean faucibus nibh et justo cursus id rutrum lorem imperdiet. Nunc ut sem vitae risus tristique posuere.

ラベル化受容体の全脳3Dイメージング。標識した受容体について、CUBICという方法で脳全体の3Dイメージングを行うことに成功した。 今後、例えば脳機能の調整に関係している特定の酵素の活性など、特定の知りたい対象について、脳全体で可視化することを目指している。また、開発したこの方法であれば、リガンドを変えることによって、AMPA受容体以外の様々な脳の受容体タンパク質を標識することができる。

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Suspendisse varius enim in eros elementum tristique. Duis cursus, mi quis viverra ornare, eros dolor interdum nulla, ut commodo diam libero vitae erat. Aenean faucibus nibh et justo cursus id rutrum lorem imperdiet. Nunc ut sem vitae risus tristique posuere.

細胞表層へ提示された活性なAMPA受容体のマップ。

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Suspendisse varius enim in eros elementum tristique. Duis cursus, mi quis viverra ornare, eros dolor interdum nulla, ut commodo diam libero vitae erat. Aenean faucibus nibh et justo cursus id rutrum lorem imperdiet. Nunc ut sem vitae risus tristique posuere.

脳の発達過程では、神経細胞が成長し、シナプスの形成や除去が盛んに行われている。このような生後発達期におけるシナプス数の調整は、各種の精神疾患にも関係していると言われている。このプロセスにおいて、代表的な神経伝達物質受容体であるAMPA受容体がどのように関わっているかはわかっていなかった。開発した手法を用いて、パルチェイス標識により受容体の未知動態の解明を行った。

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Suspendisse varius enim in eros elementum tristique. Duis cursus, mi quis viverra ornare, eros dolor interdum nulla, ut commodo diam libero vitae erat. Aenean faucibus nibh et justo cursus id rutrum lorem imperdiet. Nunc ut sem vitae risus tristique posuere.

開発した方法によって、生後4日のマウス脳内のAMPA受容体に蛍光色素をつけて追いかけるパルスチェイス解析を行うことで、発達に伴うAMPA受容体の移動を可視化することに世界で初めて成功した。解析の結果、新しくできてくるシナプスには、以前別の種類のシナプス上にいた古い受容体もいることを初めて発見し、受容体のリユースが行われている可能性を示唆した。

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Suspendisse varius enim in eros elementum tristique. Duis cursus, mi quis viverra ornare, eros dolor interdum nulla, ut commodo diam libero vitae erat. Aenean faucibus nibh et justo cursus id rutrum lorem imperdiet. Nunc ut sem vitae risus tristique posuere.

シナプスの形成や除去、結合度合いの調整には、MMP-9という酵素が関わっているといわれている。この酵素がいつ・どこで・どのような時に酵素活性を示すのかに関しては、見る方法がないために明らかになっていない。研究では、ある種のシナプスに集まっているAMPA受容体から10 nmの範囲に存在するMMP-9の活性の可視化に成功した。生きている動物の脳内でのMMP-9活性を直接捉えた世界初の例である。

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Suspendisse varius enim in eros elementum tristique. Duis cursus, mi quis viverra ornare, eros dolor interdum nulla, ut commodo diam libero vitae erat. Aenean faucibus nibh et justo cursus id rutrum lorem imperdiet. Nunc ut sem vitae risus tristique posuere.

透明化した脳。開発した方法によって蛍光色素で受容体を標識している。ライトで照らすと、標識した受容体は肉眼では捉えられない色のため見えないが、別の方法で染色した細胞の核が光って見える。

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Suspendisse varius enim in eros elementum tristique. Duis cursus, mi quis viverra ornare, eros dolor interdum nulla, ut commodo diam libero vitae erat. Aenean faucibus nibh et justo cursus id rutrum lorem imperdiet. Nunc ut sem vitae risus tristique posuere.

No items found.
どんなタネ?

有機化学・化学生物学・分析化学を組み合わせて、生きた動物の脳の状態を可視化することを目指して研究をしています。

脳内のタンパク質を化学的にラベルする手法を開発し、パルスチェイス標識によって、生後発達段階のマウスの脳内で、神経伝達に関わるAMPA受容体がどのような動きをしているのか可視化しました。それにより、発達の過程で、一度あるシナプスで使われたAMPA受容体が移動して、別のシナプスで再び使われるという現象を明らかにしました。さらに、シナプス形成に関与する酵素MMP-9の働きを、AMPA受容体の周囲10 nmという極めて近接した領域で可視化することにも成功しました。これは、生きた動物の脳内でのMMP-9活性を直接捉えた世界初の例です。

これまで、生きている脳の状態を調べるために、様々なアプローチが試みられてきましたが、未解明な点が依然として多く残されています。この新しい方法によって、生きている脳の中で、神経伝達物質受容体の動きや周囲の状態をより詳細に追えるようになれば、脳機能の理解に向けた重要な手がかりが得られると期待されます。

なぜ研究を始めた?

生命や生体はさまざまな分子が複雑に組み合わさって成り立っています。私の研究の大きな関心は、こうした分子が身体の中でどのように動き、どのように機能しているのかを明らかにすることです。以前は、脳以外の臓器を対象とし、癌などの研究をしていました。分子を利用したセンサーを作り、例えば癌の内部でどのような酵素の働きが盛んなのかなどをMRI によって可視化する手法の開発に取り組んでいました。実は、脳についてはすでに多くの研究者が参入している分野であったため、私は対象にするつもりはありませんでした。しかし参加したプロジェクトが脳をテーマにしており、実際に取り組んでみたら非常に面白く、研究を続けることにしました。

生命科学分野では、かつては細胞を取り出してきたものを対象に研究がされてきましたが、現在は、生きている動物の体内で分子がどのように振る舞うかを観察できるようになってきました。私は、身体全体を理解するためのツールや技術を一つひとつ作りあげていくことで、生命科学に貢献していきたいと考えています。

なにを変える?

私のアプローチは、新しい化学分子をつくり出し、生体機能を可視化する手法を開発するというものです。化学分子は、デザイン次第で様々な機能を持たせることができ、従来の生物学を中心とした手法とは異なる角度から、未解明な生体機能に迫れるのではないかと考えています。化学の力を使うからこそ見えてくるものがある―その可能性がさらに広がっていくことを期待しています。

なにが必要?

私たちは境界領域で研究を進めています。化学を中心としながら、生物学や医学などにおいて、どのようなニーズがあるかなど、それらの知見を取り込むことが欠かせません。

京都大学では工学部が桂キャンパスに位置していますが、他学部の先生方と自然に意見交換できる機会は多くありません。学内でも、私たちがどのようなツールを持ち、どんな研究が可能なのかを他分野の先生方に伝えられるような、研究者同士の交流が深まる仕組みがあれば嬉しく思います。

VIDEO MATERIAL
開発した方法によって可視化した脳全体におけるAMPA受容体発現分布の3Dイメージ。
研究についてのコメントを残しましょう!
コメントを書く
OTHER SEEDS

その他のタネ

SEED
43

Wi-Fiパケットセンサを用いた混雑予測に関する研究

中尾 聡史
工学研究科 都市社会工学専攻