展示中
SEED
90

「細胞の運動方程式」で生命の形態形成を解明したい!

RESEARCHER
一つひとつの細胞の運動について、粒子運動によって物体の運動を表す計算力学手法の1つである粒子法をベースに数理モデルを構築した。エネルギーが低くなるように「動かす力」と動こうとしたときの「抵抗力」、それに細胞のエネルギーと、成長して体積が増えることを考慮して「多細胞力学シミュレーション」を可能にする数式を導いた。「細胞の運動方程式」である。 例えば小腸の絨毛組織は栄養吸収のために良い形があり、それは網膜の場合でも同じである。こうした形を、細胞たちが集まってどのように作るのかを明らかにしていきたい。

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Suspendisse varius enim in eros elementum tristique. Duis cursus, mi quis viverra ornare, eros dolor interdum nulla, ut commodo diam libero vitae erat. Aenean faucibus nibh et justo cursus id rutrum lorem imperdiet. Nunc ut sem vitae risus tristique posuere.

生物には、脳、小腸の柔毛組織、昆虫の変態まで様々な皺形成がある。細胞の運動方程式をもちいて、皺形成の様々なパターンがどのように形成されるかシミュレーションを行った。その結果、非対称の度合いが皺のパターンを決めるのに重要な役割を果たすことがわかった。

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Suspendisse varius enim in eros elementum tristique. Duis cursus, mi quis viverra ornare, eros dolor interdum nulla, ut commodo diam libero vitae erat. Aenean faucibus nibh et justo cursus id rutrum lorem imperdiet. Nunc ut sem vitae risus tristique posuere.

生物には、脳、小腸の柔毛組織、昆虫の変態まで様々な皺形成がある。細胞の運動方程式をもちいて、皺形成の様々なパターンがどのように形成されるかシミュレーションを行った。その結果、非対称の度合いが皺のパターンを決めるのに重要な役割を果たすことがわかった。

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Suspendisse varius enim in eros elementum tristique. Duis cursus, mi quis viverra ornare, eros dolor interdum nulla, ut commodo diam libero vitae erat. Aenean faucibus nibh et justo cursus id rutrum lorem imperdiet. Nunc ut sem vitae risus tristique posuere.

網膜や脳にも上皮細胞があるが、こうした身体や臓器の表面を覆う上皮細胞は、お互いに接着してシート状になっている。この上皮細胞の表面(アピカル)側に収縮力が発生するアピカル収縮を対象として、細胞の運動方程式をもちいたシミュレーションを行った。

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Suspendisse varius enim in eros elementum tristique. Duis cursus, mi quis viverra ornare, eros dolor interdum nulla, ut commodo diam libero vitae erat. Aenean faucibus nibh et justo cursus id rutrum lorem imperdiet. Nunc ut sem vitae risus tristique posuere.

アピカル収縮についてシミュレーションを行った結果、細胞分裂の方向によって折り畳みのパターンが変わることが明らかになった。なお、上皮の細胞は コンピュータで扱いやすい形にするために多面体で表した。頂点の位置の変化が形状の変化になる。

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Suspendisse varius enim in eros elementum tristique. Duis cursus, mi quis viverra ornare, eros dolor interdum nulla, ut commodo diam libero vitae erat. Aenean faucibus nibh et justo cursus id rutrum lorem imperdiet. Nunc ut sem vitae risus tristique posuere.

上皮細胞を対象とした分析をもとに、脊椎動物のモデル生物であるアフリカツメガエルの神経管(中枢神経系の原基)について分析を行った。

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Suspendisse varius enim in eros elementum tristique. Duis cursus, mi quis viverra ornare, eros dolor interdum nulla, ut commodo diam libero vitae erat. Aenean faucibus nibh et justo cursus id rutrum lorem imperdiet. Nunc ut sem vitae risus tristique posuere.

第一段階として、実際の神経管形成を、細胞の運動方程式をもちいてコンピュータ上で再現した。実際の生物では、中枢神経ができる時、ある時点で内側にくぼみ、神経管が形成されるが、その際、「細胞伸長」「アピカル収縮」「細胞移動」の3つの活動によってこれが可能になるといわれていた。シミュレ

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Suspendisse varius enim in eros elementum tristique. Duis cursus, mi quis viverra ornare, eros dolor interdum nulla, ut commodo diam libero vitae erat. Aenean faucibus nibh et justo cursus id rutrum lorem imperdiet. Nunc ut sem vitae risus tristique posuere.

第二段階として、アピカル収縮と神経伸長が阻害された場合どのような形になるのか、試行していない実験結果の予測を行った。

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Suspendisse varius enim in eros elementum tristique. Duis cursus, mi quis viverra ornare, eros dolor interdum nulla, ut commodo diam libero vitae erat. Aenean faucibus nibh et justo cursus id rutrum lorem imperdiet. Nunc ut sem vitae risus tristique posuere.

第三段階として、様々な仮想実験に使い、多様な条件の下での多細胞の動きの観察を進め、新しい現象を予測できるように研究を進めている。

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Suspendisse varius enim in eros elementum tristique. Duis cursus, mi quis viverra ornare, eros dolor interdum nulla, ut commodo diam libero vitae erat. Aenean faucibus nibh et justo cursus id rutrum lorem imperdiet. Nunc ut sem vitae risus tristique posuere.

生物の多くの形状はシート状の組織の成長によってつくられるが、その際に、細胞が増えて伸びる度合いに偏りがあることで、特定の形がつくられる。これを偏差成長という。つまり、「完成系となる形をつくるために、シート状のもののどの部分がどのくらい細胞増殖をするのか」がわかれば、形成過程を予測できる。そこで、このシミュレーションを可能にする数理モデルを構築した。

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Suspendisse varius enim in eros elementum tristique. Duis cursus, mi quis viverra ornare, eros dolor interdum nulla, ut commodo diam libero vitae erat. Aenean faucibus nibh et justo cursus id rutrum lorem imperdiet. Nunc ut sem vitae risus tristique posuere.

シート状のものの面積が拡大して形状が変化するものの一つにカブトムシのツノがある。さなぎの中で、細胞が増え、台座ができ膨らんで、シート状のものに折り畳みが起きて皺ができるこの皺がツノになる。構築したモデルを実際の発生系へ適用しシミュレーションを行った結果、立体的な形状形成の過程を再現することに成功した。

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Suspendisse varius enim in eros elementum tristique. Duis cursus, mi quis viverra ornare, eros dolor interdum nulla, ut commodo diam libero vitae erat. Aenean faucibus nibh et justo cursus id rutrum lorem imperdiet. Nunc ut sem vitae risus tristique posuere.

このモデルは生物以外にも応用できる。例えば自動車の形状でも予め設計しておいたシート状のものを望む形に変形させることができる。ドライヤーで温めると3分の1に縮むシュリンクフィルムを用いて、望む形に変形させる実験を行った。フィルムの縮む性質を利用して、どのくらいの面積変化率分布があるか計算したら温めた後に特定の3Dの形状をつくれる。縮んでほしいところに小さな三角形、縮んでほしくないところに大きな三角形をつけて温めたところ、温めた後に完全なドーム状にすることに成功した。これは昆虫の完全変態と同じ原理である。

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Suspendisse varius enim in eros elementum tristique. Duis cursus, mi quis viverra ornare, eros dolor interdum nulla, ut commodo diam libero vitae erat. Aenean faucibus nibh et justo cursus id rutrum lorem imperdiet. Nunc ut sem vitae risus tristique posuere.

縮んだ時に望む形に変化するように予め設計したシュリンクフィル。様々な造形をつくることに成功した。 生物では、細胞増殖によって各場所の面積が変化することで形ができる。これをシミュレーションするには、「どのくらい細胞の分布があるのか」という情報が先に必要である。今までは推測して設定していたが、研究では、その前提条件がわかるモデルを作ったといえる。

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Suspendisse varius enim in eros elementum tristique. Duis cursus, mi quis viverra ornare, eros dolor interdum nulla, ut commodo diam libero vitae erat. Aenean faucibus nibh et justo cursus id rutrum lorem imperdiet. Nunc ut sem vitae risus tristique posuere.

シュリンクフィルムをもちいて開発したミニ四駆に被せることのできるカバー。温めることによる面積変化を考慮して、望んだ最終形態になるように予め設計した。

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Suspendisse varius enim in eros elementum tristique. Duis cursus, mi quis viverra ornare, eros dolor interdum nulla, ut commodo diam libero vitae erat. Aenean faucibus nibh et justo cursus id rutrum lorem imperdiet. Nunc ut sem vitae risus tristique posuere.

シュリンクフィルムをもちいて開発したエビの形のルアー。温めることによる面積変化を考慮して、望んだ最終形態になるように予め設計した。

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Suspendisse varius enim in eros elementum tristique. Duis cursus, mi quis viverra ornare, eros dolor interdum nulla, ut commodo diam libero vitae erat. Aenean faucibus nibh et justo cursus id rutrum lorem imperdiet. Nunc ut sem vitae risus tristique posuere.

No items found.
どんなタネ?

細胞の動きを物理学的な視点で解明し、「細胞の運動方程式」を確立するために研究を進めています。生物は、細胞の増殖としわ形成によって形を変化させます。細胞は、化学反応の結果、内部でエネルギーを発生させながら運動し、成長し、集まり、しわを形成し、器官をつくっていきます。研究では、この過程について、実験とシミュレーションを積み重ねることで共通の数理モデルを見出しました。このモデルを、脳の上皮細胞、神経管形成に用いたところ、生物実験とコンピュータ上で再現した結果の双方で、細胞の形状が一致することが確認できました。さらに、このモデルを昆虫の完全変態、カブトムシのツノ形成にも応用し検証を行いました。こうして確立した運動方程式をもとに、新しい現象の予測が可能になります。最終的には、生命の形態形成の普遍的な法則を見出し、それを工学へと応用することを目指しています。

なぜ研究を始めた?

最初は純粋な物理学を研究していました。シュレディンガー方程式が記述する量子の世界も深遠ですが、私自身はより生き生きと動く現象に強く惹かれていることに気づきました。そうした中で「もっとわかりたい」と思うものを探した結果、流体をテーマに研究を続けることにしました。その時に研究対象とした血流から、生き物に興味をもつようになったのです。ある時、細胞が移動している動画を見て、「手も足もないのに動く、これは何なのだ?」と思いました。こうして一つの細胞に出会ったことから数が増えて、今の研究に至ります。「生命とは何か?」という問いに答えたいという思いが、自分の原動力です。なぜその問いに答えたいのかと聞かれたら、それは「寂しいから」としか答えられません。一見して生命らしさを感じられないものに対して生命を感じたいという、衝動のようなものがあります。

なにを変える?

たとえばニュートンは、惑星の運動を説明したいと考えてニュートンの運動方程式をつくりました。これが今、車の加速度やロケットの打ち上げにも応用されています。もし、細胞の運動方程式があれば、細胞の動きを制御して工学的な応用につなげることができるかもしれません。例えば、iPS細胞を使ったミニチュア臓器や細胞シートなど、生物に学んだ様々なものづくりが考えられます。一方、一番大きいのは「考え方を変える」ことでしょう。「生命とはなにか」について、数学的な見方を一つの尺度として取り入れること。そういうことができる社会に近づきます。現在の研究は、物理からアプローチした生物であって、まだ生物からアプローチした物理ではありません。生物に根差した物理を確立するには、さらに「情報」が必要だと考えています。

なにが必要?

この研究には、「面白がってくれるファン」がいていただけると嬉しく思います。研究を進めるマインドは、私や研究室の学生がもっています。しかし、それが受け入れられないと、本当にこのまま続けてよいのだろうかと不安な気持ちになります。自分で決めて、発信して訴えていくしかないのですが、それを、お金によるサポートも含めて面白がってくれる方が一人でも多くいれば、研究の推進力になります。

VIDEO MATERIAL
① 細胞の運動方程式を用いて計算した形態形成のシミュレーション /①A 非対称性と皺形成のパターンの比較 /①B 細胞増殖分布と折り畳みパターン /①C 細胞増殖と面外変形 /①D 空間パターンと3D形状 /①E 曲面形状と偏差成長の関係 /② 面積変化(縮小)によるシュリンクフィルムの形状変化
研究についてのコメントを残しましょう!
コメントを書く
OTHER SEEDS

その他のタネ

SEED
20
SEED
01

全方向移動から、 新しい車輪機構のデザインを。

寺川 達郎
工学研究科 機械理工学専攻